Μια στρατηγική για τη Χαλκίδα

Μετά τη βιομηχανική επανάσταση είναι ιδιαίτερα φανερή η πίεση που ασκούν οι πόλεις στο περιβάλλον γύρω από αυτές. Παράλληλα, είναι σαφές ότι και στο εσωτερικό των πόλεων παρατηρούνται τριβές και διαμάχες καθώς διαφορετικές στρατηγικές οργάνωσης και παραγωγής αντιμάχονται μεταξύ τους.

Η Χαλκίδα, ως μια μεσαία επαρχιακή πόλη σε άμεση σχέση και εξάρτηση από το οικονομικό και παραγωγικό κέντρο της Αθήνας, βιώνει αυτές τις αντιπαραθέσεις ιδιαίτερα έντονα. Τον τελευταίο αιώνα πέρασε αλλεπάλληλες περιόδους εναλλαγής οικονομικής μεγέθυνσης και κρίσης, περιόδους έντονων κοινωνικών αλλαγών και ανακατατάξεων, που, τελικά, διαμόρφωσαν την εικόνα, την αίσθηση και, κυρίως, την καθημερινότητα που ζούμε σήμερα. Αν κάτι είναι σαφές στη Χαλκίδα αυτό είναι πως δεν υπάρχει καμία συγκλίνουσα στρατηγική για την πόλη. Η πόλη μαστίζεται από τους μικρούς και μεγάλους πολέμους επιμέρους συμφερόντων καθώς και από τη λογική του ευκαιριακού οικονομικού και πολιτικού κέρδους των λίγων σε βάρος του κοινωνικού συνόλου. Όλα αυτά είναι προφανή με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Είναι προφανή στην άναρχη οικιστική επέκταση της πόλης εκεί που παλιά ήταν π.χ. υδροβιότοποι και δέλτα ποταμών (Λήλας, Κολοβρέχτης) ή σε βάρος της πολιτισμικής κληρονομιάς της (π.χ. περιοχή Κάστρου). Είναι επίσης προφανή στην αδυναμία της πόλης να ορίσει περιοχές παραγωγικών δραστηριοτήτων, με αποτέλεσμα οι όποιες τέτοιες δραστηριότητες είτε να αναπτύσσονται αυτόνομα και σε βάρος της πόλης (π.χ. διάσπαρτες βιομηχανικές μονάδες) είτε να διασπείρονται άναρχα σε όλη την έκταση του οικιστικού χώρου (βιοτεχνίες, εργαστήρια, πρατήρια καυσίμων, κλπ).

Θα μπορούσαν να ειπωθούν πολλά για τα στραβά αυτής της πόλης. Για παράδειγμα, κάποιος δεν θα έπρεπε να αφήσει εκτός κριτικής την πολιτική υψηλών συντελεστών δόμησης που ακολούθούν οι δημοτικές αρχές, με αποτέλεσμα να έχει υψωθεί ένα τείχος σε όλο το θαλάσσιο μέτωπο (κατά σύμπτωση κατασκευασμένο από μια χούφτα κατασκευαστών) ή την αδιαφορία των ίδιων αυτών αρχών να διεκδικήσουν, να αναδείξουν και εν τέλει να προστατέψουν αποτελεσματικά μια πλειάδα δημόσιων χώρων.

Ωστόσο, το θέμα δεν είναι ούτε η κριτική, ούτε οι πιθανές απαντήσεις. Το θέμα είναι το σήμερα και κυρίως το αύριο. Η ερώτηση που προκύπτει και πρέπει να τεθεί είναι μόνο μια και είναι η σημαντικότερη για κάθε πόλη, και για τη Χαλκίδα.

Μπορεί να υπάρξει μια κοινή στρατηγική για την πόλη? Μπορεί δηλαδή να αποφασιστεί μια διαδικασία ανάλυσης της πόλης και διαβούλευσης των κατοίκων της η οποία θα συγκλίνει σε μια γενική και πολυδιάσταση στρατηγική εξέλιξης της πόλης που στη συνέχεια θα αναλυθεί σε επιμέρους πρακτικά βήματα υλοποίησής της?

Διατείνομαι πως η απάντηση στην ερώτηση είναι καταφατική και εμπεριέχεται στην αναγκαιότητα εκπόνησης ενός ρυθμιστικού σχεδίου για την πόλη, όπως προβλέπεται από το Νόμο 2508/1997 (ΦΕΚ 124Α). Συγκεκριμένα, στο άρθρο 2 του νόμου αναφέρεται ότι μπορούν να καταρτίζονται και να εγκρίνονται ρυθμιστικά σχέδια και προγράμματα προστασίας του περιβάλλοντος για μεγάλα αστικά συγκροτήματα της χώρας. Λεπτομέρειες για τα περιεχόμενα και τον τρόπο εκπόνησης, έγκρισης και εφαρμογής των ρυθμιστικών σχεδίων περιλαμβάνονται στο Νόμο 1515/1985 (ΦΕΚ 18Α), όπου ορίστηκε το πρώτο ρυθμιστικό σχέδιο της χώρας που αφορά την Αθήνα.

Το ρυθμιστικό σχέδιο ορίζεται από τη νομοθεσία ως το σύνολο των στόχων, των κατευθύνσεων, των προγραμμάτων και των μέτρων που προβλέπονται ως αναγκαία για τη χωροταξική και πολεοδομική οργάνωση ενός αστικού συγκροτήματος στα πλαίσια προγραμμάτων οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Ένα ρυθμιστικό σχέδιο αποβλέπει στο σχεδιασμό και προγραμματισμό της ρυθμιζόμενης περιοχής μέσα στα πλαίσια της εθνικής χωροταξικής πολιτικής, στη χωροταξική δομή και οργάνωσή της σε επίπεδο Περιφέρειας, στη χωροταξική διάρθρωση των τομέων παραγωγής, του συστήματος μεταφορών, της λοιπής τεχνικής υποδομής και του κοινωνικού εξοπλισμού, καθώς και στην πολιτική γης και κατοικίας, στη λήψη μέτρων και το σχεδιασμό για τη χωροταξική και τη νέα πολεοδομική δομή της πόλης καθώς και στο σχεδιασμό περιοχών ή ζωνών ειδικού ενδιαφέροντος ή ειδικών προβλημάτων, στη λήψη μέτρων όρων και περιορισμών για την εξασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος.

Στα οικιστικά συγκροτήματα για τα οποία εγκρίνεται ρυθμιστικό σχέδιο, δημιουργείται ένας Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και προστασίας περιβάλλοντος. Έργο του Οργανισμού είναι η παρακολούθηση της εφαρμογής και η εξασφάλιση της πραγματοποίησης του ρυθμιστικού σχεδίου, η εκπόνηση των απαιτούμενων Γενικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΓΠΣ) και η μέριμνα για την έγκρισή τους, η παρακολούθηση της ποιότητας του περιβάλλοντος, η εκπόνηση προδιαγραφών περιβαλλοντικών μελετών και η μέριμνα για τη μελέτη και εφαρμογή μέτρων για την προστασία του περιβάλλοντος καθώς και ο έλεγχος έργων και δραστηριοτήτων με επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Η εκπόνηση ρυθμιστικών σχεδίων έχει γίνει για την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Την τελευταία δεκαετία ξεκίνησε η εκπόνηση ρυθμιστικών σχεδίων σε αρκετές ακόμη πόλεις της χώρας όπως η Πάτρα, η Λάρισα, ο Βόλος, τα Ιωάννινα και το Ηράκλειο.

Στα προφανή πλεονεκτήματα που θα έχει η διαδικασία ανάπτυξης του ρυθμιστικού σχεδίου της Χαλκίδας, πρέπει να ανφερθούν και τα εξής:

• Θα δημιουργήσει μια «κίνηση» οργανωμένης διαβούλευσης και ανταλλαγής απόψεων μεταξύ διαφορετικών φορέων αλλά και πολιτών. Η κίνηση αυτή θα δημιουργήσει τους όρους και τις προϋποθέσεις για τη συναίνεση μιας πλειοψηφίας σε μια μακροπρόθεσμη στρατηγική, την οποία θα κληθούν να υλοποιήσουν οι δημοτικές αρχές.

• Η στρατηγική που θα επιλέξουμε θα πρέπει να είναι πολυδιάστατη, με την έννοια ότι θα πρέπει να επιδιώκει την εκμετάλλευση όλων των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της πόλης και να εντάσει σε αυτή το σύνολο της κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις.

• Η στρατηγική της Χαλκίδας θα πρέπει να αποδεσμεύει την πόλη από τη λογική του αναψυκτήριου της Αθήνας και να την μετατρέπει σε μια αυτοδύναμη κοινωνική, πολιτισμική και πολεοδομική ενότητα

• Θα βοηθήσει στην καλύτερη οργάνωση των χρήσεων γης σε όλη την έκταση του Καλικρατικού Δήμου. Όλες οι αστικές ενότητες θα ενταχθούν με συγκροτημένο και ισότιμο τρόπο στο νέο Δήμο και θα κληθούν να βρουν διαδρόμους συνεργασίας και κοινής ανάπτυξης σε μια πορεία όπου τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε περιοχής θα συνεισφέρουν στην κοινή στρατηγική την ίδια στιγμή που τα μειονεκτήματα και οι ανισορροπίες θα αμβλύνονται

Προς αυτή την κατεύθυνση, στο ρυθμιστικό σχέδιο θα έπρεπε να εξεταστούν και μια σειρά από επιμέρους θέματα, τα οποία έχουν ήδη συζητηθεί στην πόλη και πολλά από αυτά βρίσκονται σε διάφορα στάδια ανάπτυξης αλλά χωρίς να συνδέονται με ένα ενιαίο στρατηγικό σχέδιο:

1) Η οριοθέτηση του Λήλα σε όλο το μήκος του που διασχίζει το Δήμο, η οριοθέτηση του δέλτα του στις εκβολές και η μέριμνα για την απομάκρυνση των παράνομων κατασκευών που βρίσκονται σε αυτό. Επίσης, η πρόβλεψη μιας προστατευόμενης παρόχθιας ζώνης στην οποία θα δοθεί η ευκαιρία επαναδημιουργίας ενός βιοτόπου που θα αποτελεί κοινό πλούτο της πόλης τον οποίο θα κληρονομήσει στις επόμενες γενιές

2) Η επαν-οριοθέτηση και η αποτελεσματική προστασία του υδροβιοτόπου του Κολοβρέχτη, με απομάκρυνση όλων των οχλουσών δραστηριοτήτων που βρίσκονται μέσα σε αυτόν και τη μετατροπή του σε οικολογικό πάρκο.

3) Η δημιουργία ενός αστικού πάρκου περιφερειακά των λόφων Αγ. Μαρίνας και Μπαταργιά. Αυτό σημαίνει ότι θα επιλυθούν τα προβλήματα ιδιοκτησίας, όπου υπάρχουν τέτοια, οι περιοχές θα εξαιρεθούν από την οικοπεδοποίηση και την αστική ανάπτυξη και θα υπάρξει μελέτη και μέριμνα για τη σταδιακή δεντροφύτευση, την ανάδειξη του παραλιακού μετώπου σε εκείνες τις περιοχές και την εν γένει προστασία τους

4) Σύνδεση των ΓΠΣ Χαλκίδας και Ν. Αρτάκης σε ένα ενιαίο ΓΠΣ, στο οποίο θα ενταχθούν η συνοικία Η καθώς και όποιες άλλες περιοχές κριθεί ότι πρέπει να βρίσκονται εντός του αστικού ιστού που έχει ήδη δημιουργηθεί μεταξύ των δύο αστικών ενοτήτων. 

5) Σχεδιασμός και σταδιακή υλοποίηση των μεγάλων αναπλάσεων που θα αναδείξουν το πολιτιστικό απόθεμα της πόλης, θα προσδώσουν τις απαιτούμενες χρήσεις γης και θα βελτιώσουν τη ζωή όλων των κατοίκων. Σε αυτές τις αναπλάσεις θα πρέπει να συμπεριληφθούν (1) η ταυτόχρονη ανάπλαση των κτιρίων Γεωργιάδη και Αρέθουσας και του περιβάλλοντος χώρου αυτών, (2) η αγορά από το Δήμο και ανάπλαση του οικοπέδου του Δάριγκ, (3) η ανάπλαση του χώρου του παλαιού στρατοπέδου πεζοναυτών, (4) η ανάπλαση του ευρύτερου χώρου του σιδηροδρομικού σταθμού, (5) η ανάπλαση του χώρου του λιμανιού με ταυτόχρονη μεταφορά αυτού σε άλλη περιοχή της πόλης

6) Δημιουργία δικτύου πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων που θα διασχίζει την πόλη της Χαλκίδας (σύνδεση της παραλίας της Χαλκίδας με την περιοχή Αρέθουσα – Γεωργιάδη μέσω πεζοδρόμησης των οδών Κριεζώτου – Ωρίωνος και διάνοιξη του οικοπέδου του Δάριγκ

7) Δημιουργία πεζοδρομημένων κέντρων σε όλους τους οικισμούς. Ιδιαίτερα για την πόλη της Χαλκίδας θα πρέπει να πεζοδρομηθεί το ευρύτερο κέντρο με ταυτόχρονη μέριμνα για τη στάθμευση των κατοίκων 

8) Ενιαία αντιμετώπιση και σχεδιασμός του παραλιακού μετώπου της πόλης από το Λευκαντί έως και την Αρτάκη. Στο σχεδιασμό του παραλιακού μετώπου θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η ανάπτυξη μαρίνας για τουριστικά σκάφη αναψυχής καθώς και προβλήτα για κρουαζερόπλοια

9) Ορισμός χρήσεων γης που επιτρέπει την πλουραλιστική ανάπτυξη της πόλης. Αυτή δεν πρέπει να στηρίζεται μόνο στις κατασκευές και τις υπηρεσίες αλλά θα πρέπει να αναγνωριστεί η αναγκαιότητα ύπαρξης αγροτικής παραγωγής, με την αποτελεσματική προστασία των παραγωγικών εδαφών του Ληλάντιου Πεδίου (απαγόρευση οικιών και βιοτεχνιών στην εκτός σχεδίου περιοχή, ανεξάρτητα από το μέγεθος της ιδιοκτησίας) και την ανάπτυξη προγραμμάτων βιολογικής γεωργίας

10) Θα πρέπει να αναγνωριστεί και η αναγκαιότητα συνέχισης της ύπαρξης της μεταποίησης. Έτσι, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν οργανωμένες περιοχές παραγωγικών δραστηριοτήτων. Η πόλη θα πρέπει να έχει ένα πλήρως λειτουργικό βιοτεχνικό πάρκο και μια βιομηχανική περιοχή, η οποία θα πρέπει να οριστεί μετά από διαβούλευση και διάλογο

Γιατί θέλω ένα νέο λιμάνι στη Χαλκίδα

Το λιμάνι της Χαλκίδας δεν μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί στην θέση που βρίσκεται τώρα. Υπάρχουν πολλοί σημαντικοί λόγοι που επιβάλουν τη μετακίνησή του. Ένας βασικός λόγος είναι ότι προκαλεί σημαντικές οχλήσεις εμποδίζει την οικιστική αναμόρφωση και ανάπτυξη μιας σημαντικής περιοχής της πόλης. Ένας δεύτερος λόγος είναι η λειτουργία του ίδιου του λιμανιού που έχει πια φτάσει σε οριακό επίπεδο και δεν μπορεί να αναπτυχθεί λόγω έλλειψης χώρου.

Η απομάκρυνση του λιμανιού από τη θέση που βρίσκεται τώρα, θα δημιουργήσει εξαιρετικές προοπτικές ανάπτυξης της πόλης. Θα επιτρέψει την επέκταση του χώρου περιπάτου της παραλίας και θα προσθέσει ένα σημαντικό νέο τμήμα στο θαλάσσιο μέτωπο της πόλης που σήμερα είναι αδιάβατο. Παράλληλα, ο σημερινός χώρος περιπάτου της παραλίας θα ενωθεί με την περιοχή του Κάστρου και θα βοηθήσει στην περαιτέρω διάσωση και ανάδειξή της. Ιδιαίτερα στη σημερινή συγκυρία που έχει ξεκινήσει ήδη η αναστήλωση σημαντικών μνημείων της περιοχής. Θα μειωθεί ο κυκλοφοριακός φόρτος στην πόλη, καθώς η λειτουργία του λιμανιού έχει ως αποτέλεσμα δεκάδες νταλίκες κάθε μέρα να διασχίζουν την πόλη. Επίσης, η απελευθέρωση του χώρου που βρίσκεται σήμερα το λιμάνι θα κάνει δυνατή τη σύνδεση της παραλίας με το πάρκο του Βούρκου ένα σημαντικό αστικό πάρκο της πόλης που έχει υποβαθμιστεί λόγω της αποκοπής του από τον κυρίως αστικό ιστό και του κυκλοφοριακού φόρτου που έχει δημιουργηθεί γύρω από αυτό, εν μέρει και λόγω του λιμανιού. Τέλος, ένα τμήμα του του σημερινού λιμανιού θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την επέκταση της μαρίνας, έτσι ώστε να προσελκύσουμε στην πόλη τουρισμό υψηλού επιπέδου.

Ένας δεύτερος σημαντικός λόγος που το λιμάνι πρέπει να απομακρυνθεί από τη θέση που βρίσκεται σήμερα είναι ακριβώς το γεγονός ότι ως πόλη χρειαζόμαστε ένα λιμάνι μεγάλο και σύγχρονο. Μετά την κατασκευή του νέου δρόμου που συνδέει τη Χαλκίδα με την Ε.Ο. Αθήνας – Λαμίας και την αναβάθμιση της σιδηροδρομικής γραμμής μέσω της σύνδεσης της με τον προαστιακό σοδηρόδρομμο, είναι προφανές ότι η Χαλκίδα κατέχει θέση κλειδί στην ευρύτερη περιοχή και θα μπορούσε να λειτουργήσει ως κέντρο logistics. Η Χαλκίδα είναι η κοντινότερη παραλιακή πόλη στη βιομηχανική ζώνη Οινοφύτων – Σχηματαρίου. Σε αυτή την τελευταία υπάρχει σημαντική ζήτηση μεταφορών, που καλύπτεται κυρίως από το λιμάνι του Πειραιά, την Ε.Ο. Αθηνών – Λαμίας και, σε πολύ μικρότερο βαθμό, από το λιμάνι της Χαλκίδας. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν οι προοπτικές στην περιοχή μας για να λειτουργήσει ένα λιμάνι – διακομιστικό κέντρο, μέσω του οποίου θα διακινούνται αγαθά από και προς την ευρύτερη περιοχή. Τα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη είναι προφανή. Το νέο λιμάνι θα δημιουργήσει άμεσα πολλές νέες θέσεις εργασίας. Παράλληλα, θα κάνει τη Χαλκίδα ελκυστικότερο προορισμό για την εγκατάσταση νέων εταιρειών παροχής υπηρεσιών logistics, ναυτιλιακών εταιρειών, ακόμη και νέων βιομηχανιών. Αυτή η προοπτική, στην οικονομική συγκυρία που ζούμε σήμερα, θα μπορούσε να αλλάξει την πόλη, καθώς θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας και πλούτο. Τέλος, η δημιουργία ενός σύγχρονου και μεγάλου λιμανιού στην ευρύτερη περιοχή της Χαλκίδας, θα είναι μια οικολογική κίνηση. Θα μειώσει το οικολογικό αποτύπωμα των μεταφορών αγαθών στην ευρύτερη περιοχή καθώς θα μειωθούν οι οδικές μεταφορές μέσω της εθνικής οδού και παράλληλα θα είναι δυνατό να αναπτυχθούν συνδυασμένες μεταφορές, μέσω της σύνδεσης του σιδηροδρόμου με το λιμάνι.

Γι΄αυτούς του δύο παραπάνω λόγους, πρέπει όλοι οι τοπικοί παράγοντες να κινητοποιηθούν και να ξεκινήσουμε μια οργανωμένη διαδικασία πίεσης όλων των κέντρων αποφάσεων στην Αθήνα, προκειμένου να προχωρήσει το σχέδιο , το ταχύτερο δυνατό.